Evrendeki En Büyük Şey Nedir?
Günlük hayatımızda nesnelerin büyüklükleri ya da uzunlukları bizim için çok önemli. Bunlar için santim, metre ya da kilometre birimlerini sıklıkla kullanırız. Kendi boyumuz, en yüksek bina denizin derinliği veya yeryüzündeki iki nokta arasındaki mesafeyi belirtmek için bu, birimler rahatlıkla ihtiyacımızı karşılıyor.
Mesela uzaydaki devasa objelerin büyüklüklerini bile kilometre olarak vermek yeterli geliyor. Sözgelimi evrendeki bilinen en büyük yıldızlardan birisi olan ve içine tam 2 milyar tane Güneş sığan VY Canis Majoris’in (VY CMa) yarıçapı yaklaşık 988 milyon kilometredir.
Ancak bilim ve teknoloji geliştikçe büyüklük ve uzunluk kavramlarını kullanış biçimlerini değiştirmemiz gerekti. Sözgelimi bundan iki yüz yıl önce yaşayan insanlar ışığın hızını bilmiyorlardı. Dolayısı ile ışık hızına bağlı olarak ışık yılı diye tanımlanan mesafeyi de bilmiyorlardı. Bugün ise bir ışık yılını ışığın bir yılda (365,25 gün) kat ettiği mesafe olarak tanımlıyoruz.
Bugün içinde “yıl” sözcüğü geçtiği için bazen hatalı olarak zaman birimi gibi algınsa da aslında uzaklığı ifade için kullanılan ışık yılını özellikle astronomi söz konusu olduğunda sıklıkla kullanıyoruz.
Işık yılı yaklaşık 9,46 trilyon kilometreye karşılık geliyor.
Işık Dünya ile Ay arasını 1,2-1,3 saniyede kat ediyor. Işık Dünya ile Güneş arasındaki mesafeyi 8 dakikada alıyor. Bir başka deyiş ile Dünya ile Güneş arasındaki ortalama uzaklık 8 ışık dakikasıdır. Ayrıca;
– Samanyolu galaksisinin çapı 100.000 ışık yılı kadardır.
– Güneş sistemimizi kuşatan Oort bulutu yaklaşık 2 ışık yılı çapındadır.
– Bize Güneş’ten sonra en yakın yıldız olan Proxima Centauri, 4,2 ışık yılı uzaklıktadır.
– Samanyolu’nun komşu galaksilerinden Andromeda, bize 2,3 milyon ışık yılı uzaklıktadır.
Uzay sadece mesafeleri değil içindeki bazı objeleri de ışık yılı ile ifade etmeyi gerektirecek kadar büyük bir yer. Bunlardan birisi insanlığın bugüne kadar gözlenebilen evrende keşfettiği en büyük şey Herkül Korona Borealis Çin Seddi ismi verilen bir galaksi üstkümesidir. (1) Biz ona bundan sonra kısaca HKB diyeceğiz.
2013 yılında Macar bilim insanı Istvan Horvath liderliğinde gama ışınlarını araştıran bir grup tarafından duyurulan HKB şu ana kadar bilinen üstkümelerin en büyüğüdür.
Bu yapı o kadar geniştir ki ışığın tüm yapı boyunca hareket etmesi yaklaşık 10 milyar yıl sürer. (2) Gözlemlenebilir evrenin çapının yaklaşık 93 milyar ışık yılı olduğunu düşünecek olursanız evrendeki en büyük şeyin ne kadar büyük olduğunu daha iyi anlayabilirsiniz.
HKB’nin boyunun anlaşılması için bir başka kıyaslama verelim: NASA’nın tespit ettiği en büyük galaksi olan IC1101, 4 milyon ışık yılı boyunda (3) HKB ise 10 milyar ışık yılı.
HKB Nasıl bu kadar büyük olabiliyor? Bu sorunun cevabı aslında onun ne olduğu sorusunun cevabında saklı.
Öncelikle şu bilgiyi vermekte fayda var: Galaksiler kendi aralarında galaksi kümeleri adı verilen grupları oluşturmaktadır. Örneğin bizim galaksimiz Samanyolu, Andromeda Gökadası da dahil olmak üzere yaklaşık iki düzine galaksiden oluşan küçük yerel Grubun bir parçasıdır. 1980’lerde bilim adamları, galaksi kümesi gruplarının aralarında bir olduğunu ve ortak olarak sınıflanabileceklerini böylece evrendeki en büyük nesne sınıfı olan bir üstkümeleri oluşturulabileceklerini fark ettiler. (4) Bugün galaksilerin aklaşık %90’ı bir kümeye ya da bir üstkümeye dahil olduğu düşünülmektedir.
İşte Dünyamızdan 10 milyar ışık yılı uzakta yer alan ve evrenin başlangıcı sayılan Büyük Patlama’dan (Big Bang’ten) 4 milyar yıl sonra ortaya çıkan HKB böyle bir galaksi üstkümesidir. (5) Üstküme çok sayıda galaksi grubunun bir araya gelmesi ile oluşan bir kümeler topluluğudur. (6) Gözlemlenebilir evrendeki üst kümelerin sayısının 10 milyon olduğu tahmin edilmektedir. (7)
Peki ama HKB neden bir bütün olarak kabul edilerek en büyük şey payesini alıyor? Galaksiler birbirinden kopuk aralarında büyük mesafeli boşluklardan oluşan yapılar değil mi?
Galaksiler ile ilgili kapsamlı araştırmalar uzayın sanıldığı gibi hiçliğin ortasına serpiştirilmiş küresel gök cisimlerinden ibaret olmadığını ortaya koymuştur. Galaksiler yıldızlar, gezegenler, kuyruklu yıldızlar, meteorlar, karadelikler, devasa gaz ve toz bulutları gibi farklı çok sayıda yapıyı barındıran büyük kütleli gruplaşmalardır. Kütleleri bu kadar büyük oldukları için bir galaksi yakınındaki bir diğer galaksi ile arasında kütle çekim kuvveti oluşturabiliyor.
Uzayda kütle çekiminin etkisinden dolayı, madde filament benzeri yapıların içerisine dağılmış durumda. (8) Bu filament benzeri yapılar, ‘kozmik doku’ olarak adlandırılan düğümler ve bağları oluşturuyor. Uzayın yüksek kütle çekimi olan bölgelerinde filament yoğunlaşıyor ve örgünün düğümlerini oluşturuyor. Sinir sistemine benzetebileceğimiz bu yapıda bağlar ve bağlantı noktalarının oluşturduğu bir ağ mevcut.
İşte böyle bir ağ HKB boyunca yayılım gösterdiği için astronomlar onu uzaydaki bir nesne olarak tanımlıyorlar. Tabi birde HKB boyunca gözlemlenen gama ışını parlamalarının varlığı da onun “en büyük şey” olarak nitelenmesine yol açıyor.
Evren oldukça karmaşık ve devasa bir yapıda olmasına karşın büyük bir düzen ve denge içermektedir. Bu düzenin ne anlama geldiği ise açıktır. Elbette ki, evrenin her detayında gizli olan bir düzen, aynı zamanda evrenin her detayına hakim olan sonsuz bir güç ve akıl sahibi bir Yaratıcı’nın varlığının ispatıdır. Nitekim aynı Yaratıcı, Big-Bang teorisinin ortaya koymuş olduğu gibi, evreni yoktan yaratmıştır. Bilimin ortaya çıkardığı bu sonuç, Kuran’da bizlere öğretilmiş bulunan bir gerçektir. Allah evreni yoktan yaratmış ve düzenlemiştir:
Gerçekten sizin Rabbiniz, altı günde gökleri ve yeri yaratan, sonra arşa istiva eden Allah’tır. Gündüzü, durmaksızın kendisini kovalayan geceyle örten, Güneş’e, Ay’a ve yıldızlara Kendi buyruğuyla baş eğdirendir… (Araf Suresi, 54)
Hakkında bazı tartışmalar süre gelse de gözlemlenebilir evrenin onda biri boyunca uzanan HKB evrenin yaratılışındaki ihtişamın bir örneği. NASA’nın Hubble teleskopundan elde ettiği verilerek yaptığı “gözlemlenebilen evrende şu ana dek düşünülenden 10 kat daha fazla galaksi bulunuyor” açıklaması düşünüldüğünde evrendeki galaksi sayısı 2 trilyon kadar tahmin ediliyor. (9) Sadece Samanyolu’nun çapının 100 bin ışık yılı olduğu ve içinde 200 milyardan fazla yıldız barındırdığı düşünüldüğünde evrenin büyüklüğü karşısında hayranlık duymamak imkânsız.
Şüphesiz bugün evrenin derinliklerindeki galaksileri yıldızları gözlemleyebilecek duyulara sahip olmamız ve bunlarla elde ettiğimiz bilgileri yorumlayacak bir zekaya sahip olmamız büyük bir mucize. Peki diğer tüm canlılar düşünüldüğünde mucize olarak nitelenebilecek insan oğlunun uzayda gördüğü ihtişamı nasıl yorumlamak gerekiyor? Yüce Allah “Elbette göklerin ve yerin yaratılması, insanların yaratılmasından daha büyüktür. Ancak insanların çoğu bilmezler” (Mü’min Suresi, 57) ayetiyle bu sorunun cevabını bizlere bildiriyor.
Referanslar:
(1) SciShow Space, “The Impossibly Huge Quasar Group”, 21 July 2016
https://www.youtube.com/watch?v=36ngn5rS3Og
(2) Elizabeth Howell, “What is the biggest thing in the universe?” 8 Şubat 2022
https://www.space.com/33553-biggest-thing-universe.html
(3) Juan M. Usonstephen – P. Boughn ve Jeffrey R. Kuhn, “The Central Galaxy in Abell 2029: An Old Supergiant” Science 26 Oct 1990, Sayı 250, s. 539-540
https://www.science.org/doi/10.1126/science.250.4980.539
(4) Paul Sutter “Here’s How Colossal Galaxy Clusters Reveal Dark Matter Secrets” June 11, 2019
https://www.space.com/galaxy-clusters-rule-dark-universe.html
(5) Dr Alastair Gunn, “What is the largest object in the Universe?”
https://www.sciencefocus.com/space/what-is-the-largest-object-in-the-universe/
(6) Fraser Cain, “Local Group” Universe Today 6 Aralık 2015.
(7) Atlas of the Universe, “The Universe within 14 billion Light Years”, 6 Aralık 2015.
http://www.atlasoftheuniverse.com/universe.html
(8) Neta A. Bahcall, “Large-scale structure in the universe indicated by galaxy clusters” Astronomy and Astrophysics, Baltinore Eylül 1988
https://www.annualreviews.org/doi/10.1146/annurev.aa.26.090188.003215
(9) DW, “NASA: Evrende 2 trilyon galaksi var” 14.10.2016
https://www.dw.com/tr/nasa-evrende-2-trilyon-galaksi-var/a-36043316
