Bal Arıları Koklayarak Mayınları Buluyor
Bal arıları, koku alma yetenekleri sayesinde mayın aramada kullanılacak…
Birleşmiş Milletler raporuna göre dünyada yaklaşık 110 milyon adet patlamamış mayın bulunuyor ve mayınlar her yıl 26.000 insanın ölümüne ya da ya da sakat kalmasına sebep oluyor. (1)
Mayınları etkisiz hale getirmek için öncelikle yerlerini belirlemek gerekiyor. Bu son derece tehlikeli görev için bilim insanları alışılmadık bir aday öneriyorlar: Bal arıları.
Montana Üniversitesi araştırmacıları, kara mayınlarının yer tespitinde kullanılmak üzere bu harika böcekleri canlı robotlar olarak hazırlıyorlar. Açık arazide polen bulmada uzman olan bu canlılar kendilerine bu yeteneği sağlayan mükemmel koku alma sistemlerine sahipler. 30 yıldır arılar ile ilgili araştırmalar yapan Montana Üniversitesi’nden Jerry Bromenshenk’a göre “Arılar, köpeklerin farkına varamadıkları kokuları algılayabiliyor, bomba koklayan köpeklerden daha kolay eğitiliyorlar ve daha sıkı çalışıp daha isabetli tespitler yapabiliyorlar” İki senedir sürdürülen çalışmalarda arılar gerçeği gibi kokan taklit mayınları buluyorlar. Araştırmacılardan Colin Henderson, arıları belli bir kokunun izini sürmeleri için eğitiyor. Henderson’a göre “arılar mükemmele yakın şekilde iz sürüyorlar ve mayınlar üzerinde gerçekleştirilecek görevler için hazırlar”. (2)
Los Alamos Ulusal Laboratuvarı’ndaki Gizli Böcek Sensör Projesi’nin baş araştırmacısı Tim Haarmann, bomba koklayan bal arılarını kontrol ediyor.
Mayın arama ile ilgili yapılan saha testlerinde bal arılarının çok küçük miktardaki patlayıcıları bile %97-99 oranında başarı sağladıkları görülmüştür. Patlayıcılar kumla karıştırıldığında bile arıların başarılı tespitler yaptıkları da görülmüştür. (3)
Bomba koklayan bal arıları, New Mexico’daki Los Alamos Ulusal Laboratuvarı’nda patlayıcıları aramaya başlamadan önce özel tasarlanmış yerlerde dinleniyorlar. Pavlov benzeri teknikler kullanan araştırmacılar, teröre karşı savaşta arıların üstün koku alma duyularından yararlanıyorlar.
Arılardaki Üstün Koku Alma Duyusu
Arıların koku alma organları antenlerinin üzerinde bulunur. Böceklerin koku alma organları insanlardaki gibi solunum delikleri içinde yer almaz. Solunum delikleri başlarında değil vücutlarının başka bölgelerinde bulunur. Anteninin içine doğru beyninden gelen koklama sinirleri uzanır. Ancak bu sinirler koku maddeleriyle doğrudan temas etmezler. Çünkü böceklerin vücudu -antenler de dahil olmak üzere- kabuk ile kaplıdır.
Arı antenlerini mikroskop altına yatırdığınızda antenin üzerinde pek çok delik görürsünüz. Beyinden gelen koklama sinirleri bu deliklerin içinde son bulur. Ancak bu deliklerin üzeri özel bir zarla kaplıdır ve sinir uçlarını korumaya yarar. Buna rağmen kokuyu geçirebilme özelliğine sahiptir. Bu deliklerin arası ise incecik tüylerle kaplıdır. Bunlar arının duyum tüyleridir.
Bu yapı sayesinde bir bal arısı birkaç kilometre uzaktayken bile belirli bir çiçeğin veya kokusunu alabilir. Bir arının koku alma duyusu o kadar keskindir ki, insanın burnundan 100 kat daha hassastır. (4) İşte bu nedenle bilim insanları yasa dışı uyuşturucuları bulmada da bal arılarının hassas koku duyularından yararlanma çalışmaktadır. (5)
Şüphesiz böyle bir sistemi oluşturan parçaların her biri özel bir amaca yönelik olarak tasarlanmıştır. Antenler, koklama sinirleri ve zarlar evrimle meydana gelmiş olamazlar. Çünkü bu parçalardan herhangi birinin eksik olması durumunda sistem bir işe yaramayacak ve evrimin kendi mantığına göre körelip yok olacaktır.
Arıları mayın arama çalışmalarında öne çıkaran özellikleri sadece koku alma sistemiyle sınırlı değildir. Arıların mayınlı bölgeye gönderilmesi, plana uygun uçuş gerçekleştirebilmeleri de arılardaki haberleşme sistemlerine de bağlıdır. Arılar polen kaynaklarını kovandaki arılara mucizevi bir dansla anlatırlar. Üstelik polen kaynağının güneşin gökyüzünde sürekli olarak değişen konumunu hesaplarlar. Böylece besin aramaya çıkan kovandaki diğer arılar polen kaynağını sanki kendileri keşfetmiş gibi kolayca bulurlar. Tüm bu davranışlar son derece hassas geometrik hesaplamalara dayalıdır. Oysa düşünme yeteneğinden yoksun olan bu canlılar söz konusu hesaplamaları yapacak matematik bilgisine de sahip değildirler. Bu noktada arılardaki muhteşem uçuş ve yön belirleme kabiliyetinin çok üstün bir akıl tarafından ilham edildiği ortaya çıkar. Her şeyin Yaratıcısı olan Yüce Allah bu canlılara neler yapacaklarını vahyetmiştir:
Rabb’in bal arısına vahyetti: Dağlarda, ağaçlarda ve onların kurdukları çardaklarda kendine evler edin. Sonra meyvelerin tümünden ye, böylece Rabb’inin sana kolaylaştırdığı yollarda yürü-uçuver. Onların karınlarından türlü renklerde şerbetler çıkar, onda insanlar için bir şifa vardır. Şüphesiz düşünen bir topluluk için gerçekten bunda bir ayet vardır. (Nahl Suresi, 68-69)
Referanslar:
(1) Irishexaminer.com, “Bees trained to sniff out land mines”, 25 Eylül 2002
https://www.irishexaminer.com/world/arid-30069740.html
(2) CBS news.com, “Mine-Sniffing Honeybees”, 24 Eylül 2002
https://www.cbsnews.com/news/mine-sniffing-honeybees/
(3) Jerry J. Bromenshenk, Colin B. Henderson, Robert A. Seccomb, Steven D. Rice and Robert T. Etter, Bee Alert Technology, Inc. and UM; Susan F.A. Bender and Philip J. Rodacy, SNL; Joseph A. Shaw, Nathan L. Seldomridge and Lee H. Spangler, MSU; and James J. Wilson, NOAA “Can Honey Bees Assist in Area Reduction and Landmine Detection?”, The Journal of Conventional Weapons Destruction, Vol. 7, Iss. 3 (2003)
https://commons.lib.jmu.edu/cisr-journal/vol7/iss3/5/
(4) Adele Peters, “The Queen Will See You Now: How Bees’ Sense Of Smell Might Soon Diagnose Disease” 26 Kasım 2011
(5) Andrew C. Revkin, “Bees Learning Smell of Bombs With Backing From Pentagon”, The New York Times 13 Mayıs 2002
https://www.nytimes.com/2002/05/13/us/bees-learning-smell-of-bombs-with-backing-from-pentagon.html
